Posługa papieża dla Kościoła powszechnego poprzez działanie Stolicy Apostolskiej i jej funkcja w posłudze papieskiej
Wstępując do nieba, Chrystus, powierzył Apostołom na czele z Piotrem misję nauczania wszystkich narodów i głoszenia Ewangelii wszelkiemu stworzeniu (por. Mt 28,18-20; Mk 16,15-18). Ta misja jest kontynuowana w Kościele przez Papieża (Biskupa Rzymu) jako następcę św. Piotra oraz przez biskupów jako następców Apostołów. Rola każdorazowego papieża w stosunku do pozostałych biskupów jest ta sama, którą Pan Jezus powierzył św. Piotrowi: „Ty ze swej strony utwierdzaj twoich braci [w wierze]” (Łk 22,31). Chrystus ustanowił Kościół powołując w pierwszej kolejności grono Dwunastu nadając mu formę kolegialną. Jak Apostołowie tworzyli kolegium na czele ze św. Piotrem tak teraz Biskupi rozsiani po całym świecie wraz z Biskupem Rzymu pozostają we wzajemnej łączności (por. KKK, 880). Papież jest ponadto „trwałym i widzialnym źródłem i fundamentem jedności zarówno biskupów, jak i rzeszy wiernych” (LG, 23).
Podstawowymi zadaniami Papieża jako następcy św. Piotra w odniesieniu do biskupów oraz Kościoła powszechnego są: 1) umacnianie w wierze oraz dbanie o jej czystość i właściwe głoszenie; 2) dbać o jedność całej Wspólnoty wierzących. Biskup Rzymu ze względu na te zadania oraz na urząd Pasterza całego Kościoła posiada pełną, najwyższą i powszechną władzę nad Kościołem (por. LG, 22, KKK, 882). Władzę tę należy rozumieć głównie w sensie ewangelijnym czyli jako posługę miłości wobec braci. Stąd od wieków papieże przyjmują tytuł „Sługi Sług Bożych”.
„W wykonywaniu najwyższej, pełnej i bezpośredniej władzy nad całym Kościołem Biskup Rzymski posługuje się dykasteriami Kurii Rzymskiej, które wobec tego w imieniu i mocą jego autorytetu pełnią swe obowiązki ku dobru Kościołów i posłudze świętych pasterzy” (Sobór Watykański II, Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele „Christus Dominus”, 9)
Pojawia się tu więc pierwsze pytanie: czym jest Kuria Rzymska? Czy można ją utożsamiać z Państwem Watykańskim lub Diecezją Rzymską? Otóż jak czytamy w Konstytucji apostolskiej „Pastor bonus” Jana Pawła II: „Kurię Rzymską tworzą dykasterie oraz inne organy, które wspierają Papieża w wykonywaniu jego najwyższego urzędu pasterskiego dla dobra i na służbę Kościoła powszechnego oraz Kościołów partykularnych, wykonywanie, przez które wzmacnia się jedność wiary oraz jedność Ludu Bożego oraz rozwija się misja własna Kościoła w świecie” (Jan Paweł II, Konstytucja apostolska „Pastor bonus” [dalej: PB], art. 1).
Kuria Rzymska zwana jest też ogólnie Stolicą Apostolską. Tworzą ją więc dykasterie i organy, które mają wspierać papieża w wykonywaniu jego posługi wobec Kościoła powszechnego. Nie możemy więc utożsamić jej z Państwem Watykańskim, które jest ograniczone do konkretnego terenu. Władza papieża i innych urzędników wobec Państwa Watykańskiego obowiązują jedynie na jego terytorium. Diecezja Rzymska, powierzchniowo większa od Watykanu jest jednostką administracyjną Kościoła, na której czele stoi papież jako jej biskup, w imieniu którego władzę sprawuje kardynał wikariusz dla Diecezji Rzymskiej. W tym przypadku władza papieża oraz kardynała wikariusza dotyczą tak terytorium diecezji rzymskiej jak i wiernych do niej należących oraz przebywających na jej terytorium. Władza natomiast Kurii Rzymskiej rozciąga się na cały Kościół powszechny i przekracza granice krajów oraz kontynentów gdyż podlegają jej biskupi oraz wszyscy wierni.
Jak powstała Kuria Rzymska?
Następcy św. Piotra od samego początku wykonywali swoją powszechną władzę nad całym Kościołem. Zakres spraw „powszechnych” był różny. Bardzo często miały one charakter dyscyplinarny. Takowy był chociażby motyw najstarszego świadectwa o roli Biskupa Rzymu wobec innych Kościołów jakim są listy papieża Klemensa do Koryntian. Nie wszystkie jednak sprawy papież mógł załatwić listownie, do wykonania innych potrzebna była obecność osobista lub delegata. Początkowo, zwłaszcza w okresie prześladowań, w poszczególnych wypadkach, papież zaczyna korzystać z pomocy pojedynczych doświadczonych osób. W V w. pojawiają się świadectwa o tym, że notariusze rzymscy, czyli najwcześniejsi pomocnicy papieża, otrzymywali do wypełnienia misje o charakterze powszechnym. Obok notariuszy mamy też wzmianki o „defensorach” czyli obrońcach praw Kościoła oraz osób biednych. Funkcje tych adwokatów początkowo wykonywali ludzie świeccy, z czasem duchowni niższych święceń.
Nieco wcześniej, w wieku IV, powstaje pierwsza dykasteria papieska, którą jest Kancelaria Apostolska. Urząd ten zajmował się głównie przygotowaniem pism apostolskich. Znacznie później, bo dopiero w XII w., pojawia się urząd Kamery Apostolskiej, któremu zostały zlecone sprawy gospodarczo-finansowe Kościoła. W wiekach XIII i XIV powstają pierwsze trybunały kościelne: Rota Rzymska, Penitencjaria Apostolska oraz Sygnatura Apostolska.
Dykasterie Kurii Rzymskiej, które znamy obecnie, wywodzą się od konsystorza kardynałów, który w XI w. stał się ostatecznie organem doradczym Papieża w miejsce całego prezbiterium rzymskiego. Z czasem, kiedy sprawy były bardziej skomplikowane zaczęto tworzyć komisje kardynalskie, które działały jako samodzielne organy. Z racji tego, że ich członkowie zbierali się systematycznie dla przedyskutowania spraw, zaczęto je nazywać kongregacjami. Dopiero w XVI w., po Soborze Trydenckim, przyjmują one charakter osobnych organów i dykasterii, które przypominają te dzisiejsze. Za pierwszego organizatora Kurii Rzymskiej uznawany jest papież Sykstus V, który w 1588 r., Konstytucją Apostolską Immensa aeterni Dei do istniejących wówczas pięciu kongregacji (Święte Oficjum, Soboru, Indeksu, Spraw Biskupów oraz Obrzędów) utworzył kolejnych dziesięć. Następcy Sykstusa V powoływali kolejne kongregacje lub inne dykasterie oraz znosili te wcześniej utworzone.
Ważną i głęboką reformę kurii przeprowadził dopiero w XX w. Pius X Konstytucją Apostolską Sapienti consilio. Kolejną jej reformę rozpoczął po Soborze Watykańskim II Paweł VI a zakończył ją Jan Paweł II wspomnianą już konstytucją Pastor bonus. Aktualnie, na mocy tegoż dokumentu istnieje Sekretariat Stanu, dziewięć kongregacji, trzy trybunały, dwanaście rad papieskich, siedem komisji oraz osiem innych organów.
Charakterystyka poszczególnych dykasterii
Przed omówieniem wybranych, najważniejszych organów Kurii Rzymskiej, warto byłoby przedstawić kilka informacji natury ogólnej. Na czele każdej kongregacji stoi Kardynał Prefekt, zaś w przypadku większości pozostałych organów jest to Przewodniczący (może nim być zarówno kardynał jak i biskup). Ich zadaniem jest zarządzanie, prowadzenie i reprezentowanie dykasterii. W organizacji organu pomaga mu Sekretarz. Właściwymi członkami kongregacji są kardynałowie i biskupi. W skład dykasterii wchodzą także inni urzędnicy zarówno duchowni jak i świeccy (por. PB, art. 2 i 3).
Sekretariat Stanu
Najważniejszym organem Kurii Rzymskiej jest Sekretariat Stanu, na którego czele stoi kardynał Sekretarz Stanu. Dykasteria ta w ścisły sposób wspiera Ojca Świętego w wypełnianiu jego najwyższej misji. Na mocy reformy św. Jana Pawła II, Sekretariat Stanu dzieli się na dwie sekcje.
Sekcja Pierwsza, którą kieruje Substytut, prowadzi bieżące sprawy związane z działalnością papieża, w tym w kontaktach z dykasteriami Kurii Rzymskiej. Zajmuje się redakcją i publikacją konstytucji apostolskich, dekretów, listów apostolskich oraz innych dokumentów powierzonych jej przez papieża. Sekcja ta strzeże pieczęci papieskiej oraz Pierścienia Rybaka. Wykonuje także akty urzędowe związane z nominacjami w Kurii Rzymskiej oraz określa działalność nuncjuszy wobec kościołów lokalnych jaki i zajmuje się działalnością ambasad przy Stolicy Apostolskiej. Publikuje Acta Apostolicae Sedis oraz nadzoruje media watykańskie: L’Osservatore Romano, Radio Watykańskie a także Watykańskie Centrum Telewizyjne.
Druga Sekcja Sekretariatu Stanu odpowiedzialna jest za relacje z innymi państwami oraz za kontakty z ich rządami. Zadaniem tej sekcji jest utrzymywanie relacji dyplomatycznych z państwami głównie w celu promowania dobra Kościoła i społeczeństwa oraz zawieranie konkordatów i innych umów międzynarodowych. Reprezentuje także Stolicę Apostolską wobec organizacji międzynarodowych oraz na kongresach dotyczących spraw publicznych. Sekcją tą kieruje Sekretarz do spraw relacji z państwami.
Kongregacja Nauki Wiary
Jedną z pierwszych kongregacji, które powstały było Święte Oficjum, zwana w pewnym okresie Kongregacją Rzymskiej i Powszechnej Inkwizycji, a obecnie nosi nazwę Kongregacja Nauki Wiary. Głównym zadaniem tej dykasterii jest promocja i dbanie o prawowierność głoszonej wiary oraz moralności jak i ich obrona. Kongregacja ta odpowiedzialna jest za weryfikację pism teologicznych pod kontem zgodności z wiarą i nauką katolicką, jak również sprawdza prawowierność teologów oskarżonych o błędne poglądy. Kongregacja ta także weryfikuje wszystkie pisma i dokumenty innych dykasterii pod względem zgodności z wiarą. Przy tej dykasterii działają także Papieska Komisja Biblijna oraz Międzynarodowa Komisja Teologiczna.
Kongregacja ds. Kościołów Wschodnich
Sprawami związanymi z Kościołami Katolickimi Wschodnimi tak odnoszącymi się do osób jak i rzeczy zajmuje się Kongregacja ds. Kościołów Wschodnich. Oczywiście mowa tu o kwestiach natury wykonywania funkcji nauczania, uświęcania i rządzenia, które wymagają przedstawienia Stolicy Apostolskiej. Poza kompetencjami należącymi do Kongregacji Nauki Wiary oraz ds. Świętych oraz trybunałów, ta dykasteria jest właściwa dla wszelkich kwestii dotyczących Kościołów Wschodnich, które dla obrządku łacińskiego są rozstrzygane przez pozostałe kongregacje.
Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów
Dbaniem o dyscyplinę sakramentów, zwłaszcza jeśli chodzi o ich należytą celebrację jak również troską o liturgię zajmuje się Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów. Dykasteria zajmuje się duszpasterstwem liturgicznym, zwłaszcza tym co dotyczy Eucharystii i owocnym w niej uczestnictwie oraz jest organem który przygotowuje, redaguje, poprawia i akceptuje teksty liturgiczne oraz zatwierdza kalendarze własne diecezji i zakonów. Zatwierdza przekłady ksiąg liturgicznych na języki narodowe oraz wszelkiego rodzaju dostosowania do potrzeb danego kraju. Wydaje indulty odnośnie zwyczajów liturgicznych oraz dyspensy. Do jej kompetencji należy także kult relikwii świętych i męczenników oraz nadawanie świętych jako patronów jak również nadawanie tytułu Bazyliki mniejszej.
Kongregacja ds. Świętych
Ten organ jest odpowiedzialny za prowadzenie procesów beatyfikacyjnych i kanonizacyjnych mających na celu zbadanie życia oraz nauczania sług Bożych których pragnie się ogłosić świętymi.
Kongregacja ds. Biskupów
Kongregacja zajmuje się wszelkimi sprawami dotyczącymi ustanawiania, dzielenia i łączenia diecezji czyli kościołów partykularnych, jak również nominacjami biskupimi po wcześniejszym przedstawieniu ich kandydatury papieżowi. Ponadto organ ten przyjmuje sprawozdania z pracy diecezji oraz organizuje wizyty „ad limina”.
Kongregacja ds. Ewangelizacji Narodów
Zadaniami tej departamentu Kurii Rzymskiej są wszelkie sprawy związane z działalnością misyjną Kościoła, od nakreślenia norm ewangelizacji po troskę o powołania misyjne i właściwe rozmieszczenie misjonarzy. Kongregacja ta także posiada jurysdykcję na terenach misyjnych w tym także diecezjach misyjnych.
Kongregacja ds. Duchowieństwa
Kongregacja do spraw Duchowieństwa zajmuje się wszystkim co dotyczy prezbiterów i diakonów diecezjalnych, zarówno odnośnie ich osoby jak również ich posługi duszpasterskiej oraz tego co niezbędne do właściwego wykonywania tej posługi. Dba także o duszpasterstwo powołań oraz całą formacją kapłańską zarówno seminaryjną jak i tą po święceniach.
Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego
Istnieje także kongregacja która reguluje i dba o właściwe praktykowanie życia radami ewangelicznymi a więc o życie zakonne czy też w instytutach życia konsekrowanego lub stowarzyszeniach życia apostolskiego. Organ ten powołuje do istnienia nowe instytuty oraz zatwierdza ich reguły. Ponadto może zwolnić ze ślubów wieczystych zakonnych.
Kongregacja Edukacji Katolickiej
Kongregacja dba o prowadzenie edukacji katolickiej zwłaszcza w szkołach i uniwersytetach kościelnych i katolickich. Powołuje i zatwierdza uniwersytety kościelne oraz zatwierdza programy nauczania.
Pozostałe organy
Oprócz kongregacji Kurię Rzymską tworzą trybunały: Roty Rzymskiej, Sygnatury Apostolskiej oraz Penitencjarii Apostolskiej które są albo są sądami apelacyjnymi najwyższych instancji albo dbają o właściwe funkcjonowanie sądownictwa w Kościele albo zajmują się sprawami rozgrzeszania z najcięższych grzechów oraz nadawaniem odpustów.
Istnieją także różne rady papieskie oraz komisje, które zajmują się pozostałymi, konkretnymi działaniami powszechnymi Stolicy Apostolskiej.
Zadania Stolicy Apostolskiej a posługa papieża
Powyższa krótka charakterystyka najważniejszych „wydziałów” Kurii Rzymskiej pozwala dostrzec bardzo szeroki wachlarz zagadnień i spraw podejmowanych przez Stolicę Apostolską. Oprócz jedynie kilku organów takich jak Prefektura Domu Papieskiego czy Urzędu Celebracji Liturgicznych Papieża i innych, których materia jest raczej związana z Watykanem, wszystkie pozostałe instytucje tworzące Kurię Rzymską mają charakter powszechny a więc ogólnoświatowy, przekraczający granice miast, państw i kontynentów. Należy jednakże stanowczo stwierdzić, że funkcjonowanie tych organów Stolicy Apostolskiej nie ma charakteru jedynie urzędowego. Wręcz przeciwnie, zgodnie z art. 33 konstytucji Pastor bonus Jana Pawła II: „działalność wszystkich, którzy pracują w Kurii Rzymskiej (…) jest rzeczywistą posługą kościelną, naznaczoną charakterem duszpasterskim, ponieważ jest uczestnictwem w powszechnej misji Papieża”. Każdorazowy Biskup Rzymu wypełnia swoją posługę uniwersalną wobec Kościoła powszechnego poprzez działanie poszczególnych organów Stolicy Apostolskiej.
Niemalże każda przedstawiona wyżej kongregacja w jakimś stopniu realizuje to podwójne zadanie papieża w stosunku do Kościoła powszechnego. Każda dykasteria Kurii Rzymskiej, w pierwszej kolejności, dba o umacnianie braci w wierze oraz o jej czystość i jej właściwy przekaz. Jest to widoczne nie tylko w Kongregacji Nauki Wiary ale niemalże w każdym z organów Stolicy Apostolskiej. Ponadto rozpatrywanie najważniejszych spraw i podawanie decyzji dla wszystkich kościołów partykularnych niewątpliwie wpływa na jedność całego Kościoła.
Widząc z powyższej charakterystyki ilość spraw i ich różnorodność, którymi zajmuje się Kuria Rzymska, żaden człowiek sam nie byłby w stanie wszystkiego ogarnąć. Stąd, papież wybiera sobie właściwych współpracowników, którzy pomagają mu nieść ciężar posługi wobec Kościoła powszechnego. Do pracy więc w kongregacjach i innych instytucjach Stolicy Apostolskiej, powoływani są głównie nie tyle dobrzy urzędnicy lubiący pracę papierkową o ile bardziej specjaliści, którzy są kompetentni w powierzanych im sprawach. Główną bowiem zasadą przyświecającą wszystkim dykasteriom Kurii Rzymskiej jest dobro dusz wiernych. Stąd na najwyższych urzędach nie stoją dobrzy menadżerowie ale biskupi, którzy w pierwszej kolejności są dobrymi pasterzami.
Chcąc użyć porównania można by śmiało powiedzieć, że Kuria Rzymska jest jakby rękami papieża w sprawach całego Kościoła powszechnego. Wspiera Następcę św. Piotra w posłudze i roli jaką ma wobec jednego, świętego i apostolskiego Kościoła katolickiego.
ks. Tomasz Zięba
