Ks. Mateusz Kozłowski
Rodzina, jak wszyscy doskonale wiemy jest podstawową komórką społeczną. Jest także wspaniałym zamysłem Bożym. To wszystko realizuje się w małżeństwie, dlatego też nie powinniśmy mieć wątpliwości jak kluczową rolę odgrywa przygotowanie do tegoż małżeństwa. Pochylmy się trochę również nad tym tematem. Jest to istotne, gdyż rozpoczyna się już w młodzieńczych latach życia człowieka i ma swoje odzwierciedlenie w dalszym życiu, już dorosłym.
Już z samego swojego przeznaczenia małżeństwo powinno prowadzić do zbawienia człowieka. Wszystko to jest związane z planem Bożym realizowanym w życiu ludzi. Przez Boski zamysł jesteśmy uzdolnieni do osiągnięcia życia wiecznego. Dopełnia się to wtedy, kiedy mężczyzna i kobieta zawierają sakramentalny związek małżeński. Przez chrzest osoba zostaje włączona w przymierze, w nowe życie z Chrystusem. Właśnie poprzez to, jak pisze pap. Jan Paweł II w swojej Posynodalnej Adhortacji Apostolskiej ,,Familiaris consortio” z racji szczególnego złączenia z Chrystusem ta więź małżeńska, którą ustanowił Pan Bóg, jest wywyższona i zostaje ubogacona o zbawczą moc, której doznaje człowiek[1].
Należy kontynuować dzieło natury przygotowane dla człowieka, co realizuje się poprzez sakrament małżeństwa. Wszystkie relacje, związki międzyludzkie nie dorównują małżeństwu, dlatego dla każdego ochrzczonego człowieka małżeństwo zawsze będzie sakramentem i jest to nieuniknione. To właśnie rodzina jest najmniejszą wspólnotą zbawczą, gdzie realizują się plany i zmysły Stwórcy. Poprzez zadania i prace, jakie wykonują, stają się znakiem obecności Chrystusa w świecie. Rodzina jest ponadto podstawą społeczeństwa. Jak pisał bp D. Zimoń: ,,to jeden z najwspanialszych pomysłów Pana Boga”. Nie należy jednakże zapominać, iż aby te warunki móc spełnić, trzeba żyć zgodnie z tym, co Pan Jezus nam zostawił, Jego nauką i przykazaniami. Każdy człowiek jest skłonny do popełniania grzechów. Dlatego wszystkie zadania wynikające z założenia rodziny powinny być realizowane we współdziałaniu z Bożą łaską, modlitwą oraz zaufaniem Chrystusowi[2]. Przez to będzie można spełniać to, do czego Stwórca nas przeznaczył. Jest to w obecnym czasie bardzo trudne, ale nie niemożliwe do wykonania. Pap. Jan Paweł II pisał: ,,rodzina w czasach dzisiejszych znajduje się pod wpływem rozległych, głębokich i szybkich przemian społecznych i kulturowych. Wiele rodzin przeżywa ten stan rzeczy, dochowując wierności tym wartościom, które stanowią fundament instytucji rodzinnej. Inne stanęły niepewne i zagubione wobec swych zadań, a nawet niekiedy zwątpiły i niemal zatraciły świadomość ostatecznego znaczenia i prawdy życia małżeńskiego i rodzinnego. Inne jeszcze, na skutek doznawanych niesprawiedliwości, napotykają na przeszkody w korzystaniu ze swoich podstawowych praw”[3]. Pan Bóg pragnie, abyśmy żyli w prawdziwej miłości nie tylko z Nim, lecz także z drugim człowiekiem. Z tego względu ustanowił wspólnotę między ludźmi, którą jest małżeństwo, które jako niezwykły związek, opiera się na wzajemnej miłości i szacunku. Dzięki rodzinie człowiek uczy się tego, czym tak naprawdę jest miłość oparta na Chrystusie.
Przygotowanie do sakramentalnego związku małżeńskiego wymaga, by narzeczeni zostali pouczeni o katolickiej nauce, odnoszącej się do małżeństwa. Duży wpływ na obecną praktykę duszpasterską przygotowania do sakramentu małżeństwa mają zmiany społeczne, kulturowe czy cywilizacyjne panujące w świecie. Dlatego też niezmiernie ważne jest to, by odpowiednio przygotować ludzi, którzy pragną zawrzeć związek sakramentalny. Zadanie to spoczywa w dużej mierze na Kościele katolickim. W celu uniknięcia jakichkolwiek trudności, na ile jest to możliwe, należy wybierać stosowne i operatywne programy duszpasterskie, aby właściwie przygotować nupturientów do jakże ważnego momentu w ich życiu. Trzeba pouczać przede wszystkim o godności, jakim charakteryzuje się ów sakrament. Elementy tej formacji nupturienci powinni otrzymać już w rodzinach, od wczesnych lat młodzieńczych, tak aby mogli później w należyty sposób przystąpić do zawarcia małżeństwa. Ciężar przygotowania powinien spoczywać na duszpasterzach, jednakże w trudnościach mogą ich również wspomagać świeccy katolicy. To wszystko wymaga wielkiej odpowiedzialności i zaufania. Należy pouczyć ich, na ile jest to możliwe, aby ich przygotowanie opierało się na wzajemnym szacunku do siebie oraz związanym z tym poszanowaniem własnego życia i zdrowia. Oczywiście wpływ ma na to wspomniana wcześniej formacja otrzymana w rodzinie. To właśnie ona ma spełniać pierwszorzędną rolę w tej kwestii. Dlatego też owo przygotowanie wymaga często żmudnej i cierpliwej pracy[4]. Prawodawca kościelny w KPK stwierdza, iż na duszpasterzach spoczywa obowiązek zatroszczenia się o to, by wspólnota kościelna oferowała pomoc wszystkim wierzącym tak, by sakrament małżeństwa zachował swoje teologiczne znaczenie. Stąd też wynikają konkretne postanowienia, mianowicie chodzi o kierowanie ku wiernym stosownych katechez czy homilii, mówiących o małżeństwie, odpowiednim toku przygotowań, należycie i z godnością sprawowanej liturgii małżeństwa, stanowiącej znak jedności z Kościołem; aż w końcu na oferowanie pomocy już zaślubionym, kiedy będą tego potrzebować. Nie może być tak, iż duszpasterz po pobłogosławieniu małżeństwa, nie będzie interesował się dalszym losem zaślubionych. Należy postarać się, by życie każdej nowej rodziny stawało się święte i doskonałe[5].
Przygotowanie dalsze
Przygotowanie dalsze rozpoczyna się w okresie dzieciństwa. Zakresowo ma ono obejmować małe dzieci, później starsze oraz młodzież. Zatem niezbędna jest tutaj właściwa formacja rodzinna. Rodzice powinni zapoznawać swoje dzieci z otaczającym je światem, nauczyć je, w jaki sposób powinny w nim funkcjonować. Dziecko powinno poznawać swoją naturę oraz osobowość. Winno także zostać pouczone, iż należy okazywać szacunek każdemu człowiekowi w relacjach międzyludzkich. Powinno to spowodować uformowanie charakteru, dzięki któremu później będzie wiedziało, w jaki sposób postępować podczas nawiązywania znajomości z osobą odmiennej płci. W przypadku katolików niezmiernie istotne jest przygotowanie zarówno duchowe jak i katechetyczne. Przygotowujący powinien uświadomić sobie, iż małżeństwo należy traktować jako swego rodzaju powołanie czy też misję. Ta nauka nie powinna przesłaniać ewentualnego pełnego oddania się służbie Panu Bogu poprzez wstąpienie młodej osoby do seminarium lub do instytutu zakonnego[6]. Opisywana edukacja, szczególnie w ramach katechezy szkolnej, czy innych spotkań religijnych, powinna zostać nacechowana treściami odpowiednimi dla młodych ludzi. Poprzez zapoznanie się z samą wymową sakramentalnego małżeństwa oraz z obowiązkami.
Nie wolno pominąć bardzo ważnego aspektu, jakim jest światopogląd młodego człowieka. Powinno się przyjąć odważną postawę wobec różnych życiowych przeciwności; dojrzały chrześcijanin nie może im ulegać. Nupturient powinien pamiętać o podstawowych obowiązkach, które na nim spoczywają. Formacja ma przebiegać w taki sposób, aby ukształtował się charakter i mentalność młodych ludzi, którzy uznawaliby jedność i nierozerwalność sakramentalnego małżeństwa, przeciwstawiając się różnym aspektom grzechu społecznego. O grzechu społecznym pisał pap. Jan Paweł II w Posynodalnej Adhortacji Apostolskiej ,,Reconciliatio et paenitentia”[7]: ,,chrześcijański styl życia”, przyjęty w rodzinie, będzie dobrą formą przygotowania dziecka do małżeństwa i trwania w nim. Dom rodzinny, gdzie są przestrzegane wartości, które zostawił nam nasz Pan Jezus Chrystus, będzie doskonałym przykładem właściwego życia. Rodziców powinni wspierać duszpasterze, poprzez chociażby katechezę, na wszystkich poziomach jej nauczania. Należy przedstawiać podstawowe informacje odnośnie kształtowania odpowiednich cnót związanych z późniejszym życiem rodzinny. Zaleca się, aby na starszych rocznikach szkoły podstawowej zobligować katechezę o małżeństwie nawet osobom świeckim, pod warunkiem właściwego ich przygotowania się do tego zadania.
Podczas dalszej edukacji w szkole średniej poleca się, aby kontynuować formację chrześcijańską. Młodzież powinna zgłębiać te treści. W razie jakichkolwiek braków formacyjnych dotyczących tej dziedziny należy je sumiennie uzupełnić. To zadanie spoczywa na katechetach, czy też na nauczycielach. Mile widziane jest prowadzenie wszelkich dyskusji z młodzieżą, odnoszących się do tematyki małżeńskiej, czy też rodzinnej. Odpowiedzi na zadawane pytania mogą mieć ogromny wpływ na decyzje młodzieży, dlatego potrzeba odnosić się do nich aksjologicznie. Zaleca się, aby w celu pełniejszego poznania tego sakramentu zaproponować młodzieży przeczytanie odpowiedniej literatury[8]. Ludzie młodzi już od swoich lat dziecięcych powinni być pouczani przez swoją rodzinę o istocie miłości chrześcijańskiej. Muszą wiedzieć, w jaki sposób należycie odnieść się do sfery czystości tak, by w przyszłości godnie przeżyć stan swoje narzeczeństwa, a następnie małżeństwa[9].
Przygotowanie bliższe
Znacznie szerszy zakres działań zawiera w sobie przygotowanie bliższe, które ma miejsce w czasie przeżywania narzeczeństwa, przybierając postać uczestnictwa w kursach. Ma trochę inny charakter aniżeli bezpośrednie przygotowanie do sakramentu małżeństwa, ponieważ przewiduje spotkania w pewnym sensie ,,na chwilę” przed samą celebracją. W czasie przygotowania bliższego zaleca się, aby przeanalizować, w jaki sposób narzeczeni rozumieją kwestie związane z podstawowymi wartościami ludzkimi. Bierze się tutaj pod uwagę chociażby dialog, wspólne rozmowy, przyjaźń czy koleżeństwo. Istotnym elementem, wpływającym na przygotowanie, jest wymiar wiary narzeczonych. Przed młodym człowiekiem widnieje perspektywa życia we dwoje na dobre i na złe. Dlatego też należy odnieść się do problematyki życia sakramentalnego, ponieważ jest to etap swego rodzaju ewangelizacji. Istotne jest, aby narzeczeni nauczyli się, jeżeli tego jeszcze nie potrafią, żyć wiarą na co dzień, czego nie wolno zatracić. Poprzez takie działania można będzie łatwo wychwycić potencjalne trudności w kwestiach związanych z przeżywaniem wiary. Okres kształtowania się światopoglądu odnośnie wiary zbiega się z okresem dojrzewania[10], który kończy się około siedemnastego roku życia[11]. Odpowiedzialnymi za jego przeprowadzenie są duszpasterstwa młodzieży. Jednakże nie należy w żaden sposób ograniczać się tylko do takiej formy, lekceważąc tym samym wychowanie rodzinne, które, podobnie jak podczas przygotowania dalszego, ma swoje zasadnicze znaczenie.
Już w Posynodalnej Adhortacji Apostolskiej ,,Familiaris consortio” pap. Jan Paweł II pisał, iż przygotowanie bliższe jest charakterystyczne, ponieważ ma w sposób nowy przed narzeczonymi odkryć całą naturę małżeństwa sakramentalnego. Jest to bardzo potrzebne młodym ludziom, by jeszcze lepiej mogli przygotować się do sakramentu w zakresie duchowym i moralnym. Ponieważ ma się ono odbywać z uwzględnieniem konkretnych potrzeb, których potrzebują narzeczeni, dlatego powinno zawierać elementy mówiące o osobowej relacji, która ich czeka, związku dwóch osób i płynących z niej określonych konsekwencji. Ta zażyłość ma być w późniejszym okresie pożycia małżeńskiego nieustannie rozwijana. Nie wolno zapominać o kwestii odpowiedzialnego rodzicielstwa, przez co należy zapoznać narzeczonych z podstawową wiedzą biologiczną w tym zakresie. Dzięki temu w przyszłości będzie im łatwiej odnajdywać i wcielać w życie różnorakie metody wychowania potomstwa. Potrzebne jest ponadto przygotowanie do poprawnego prowadzenia życia rodzinnego: np. odpowiednie prowadzenie budżetu rodzinnego, czy stałość zatrudnienia. Będzie to uzdalniało ich do zdobycia właściwych cech, by wszystkie funkcje małżeńskie i rodzinne sprawować poprawnie. Nie wolno zapomnieć o późniejszych etapach związku, dlatego należy włączać w prowadzenie bliższego przygotowania różnego rodzaju grupy, czy stowarzyszenia rodzinne, chodziłoby tutaj o ,,Domowy Kościół”[12].
Przygotowanie bezpośrednie
Występuje ponadto trzeci etap przygotowania do zawarcia sakramentu małżeństwa, którym jest przygotowanie bezpośrednie. Z samej jego nazwy wynika, iż winno ono mieć miejsce bezpośrednio przed samym zawarciem małżeństwa, czyli w ostatnich miesiącach, poprzedzających celebrację. W przypadku stwierdzenia występowania jakichkolwiek braków u narzeczonych, biorąc pod uwagę wychowanie katechetyczne, ukazanie tajemnicy odkupienia, formację odnoszącą się do samej istoty sakramentu małżeństwa, czy też kontekst liturgiczny, można to w jakimś zakresie jeszcze uzupełnić. Ogólnym celem odbycia przygotowania bezpośredniego ma być zebranie dotychczas przedstawionych informacji, odnoszących się do spraw doktrynalnych, moralnych czy duchowych. Dobrym zwyczajem jest przeprowadzenie odpowiedniego przygotowania duchowego przed zawarciem sakramentu małżeństwa. Chodzi tutaj o dni skupienia, czy też specjalne rekolekcje, przeznaczone dla narzeczonych zakończone sakramentem pokuty. Tematem tych ćwiczeń duchowych powinny być zagadnienia odnoszące się już do samego małżeństwa. Można zorganizować swego rodzaju panele dyskusyjne, gdzie narzeczeni mogliby wspólnie porozmawiać, zadając pytania. Wszystko to ma być prowadzone pod kierunkiem kapłana lub wiernego świeckiego odpowiednio do tego przygotowanego.
Adhortacja Apostolska ,,Familiaris consortio” pap. Jana Pawła II stwierdza, iż bezpośrednie przygotowanie odgrywa niebagatelną i znaczącą rolę. Jednakże jego brak nie powinien stanowić przeszkody w zawarciu małżeństwa. Kościół, biorąc pod uwagę niektóre wypadki, daje taką możliwość. Niekiedy bywają okoliczności, kiedy to do sakramentu przystępują osoby, ,,których usposobienie nie jest doskonałe”[13]. Niestety bywa również i tak, że sam sakrament małżeństwa jest zawierany niejako ze zwyczaju. Chodzi przede wszystkim o ceremonię kościelną. Ze swej natury małżeństwo ma charakter społeczny i kulturowy. Biorą w nim udział nie tylko sami małżonkowie, lecz także ich rodziny, znajomi czy przyjaciele. Narzuca się stwierdzenie, iż oprócz powodów indywidualnych, istnieją także powody społeczne zawierania sakramentalnego małżeństwa. Z drugiej strony nie powinno się odmawiać dopuszczenia do zawarcia sakramentu małżeństwa tym, którzy być może mają na uwadze przede wszystkim społeczny jego charakter. Już samo włączenie we wspólnotę Kościoła niech będzie powodem do tego, by móc stwierdzić, że małżonkowie pragną tego, czego życzy sobie Kościół.
Przygotowanie bezpośrednie tworzy okazję do tego, by przyszli małżonkowie zaangażowali się w życie parafialne oraz w różnego rodzaju formy duszpasterstwa rodzin. Dlatego też duszpasterze w ramach przygotowania powinni odpowiednio pouczyć narzeczonych o takiej możliwości i przedstawić im różne stowarzyszenia parafialne. Mają oni przez to zrozumieć, jaką rolę wierni świeccy odgrywają w Kościele. Pomoże im to zapewne w pogłębianiu wiary, zasięgnięciu wiedzy teologicznej tak, aby żyć zgodnie z nauką Chrystusa oraz wychować w miłości swoje potomstwo. Po za tym małżonkowie powinni mieć na uwadze te cnoty, którymi charakteryzowała się Święta Rodzina, która jest wzorem dla każdego ogniska domowego. Duszpasterz powinien podkreślić pastoralny charakter przygotowania mając na uwadze częstsze przystępowanie do sakramentów świętych, szczególnie przed ślubem (chodzi tutaj o sakrament pokuty i pojednania oraz Komunii Św.) [14].
Jak sami widzimy przygotowanie do sakramentu małżeństwa jest swego rodzaju przygotowaniem do życia w rodzinie. Istotne elementy życia rodzinnego są poruszane na różnych katechezach czy homiliach mówiących o małżeństwie. Módlmy się zatem cały czas o świętość naszych małżeństw, o świętość naszych rodzin.
[1] Familiaris Consortio, nr 13.
[2] Konferencja Episkopatu Polski, Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele Katolickim, nr 1-3, AKEP 1 (1998), s. 85.
[3] Familiaris Consortio, nr 1.
[4] K. Dullak, Przygotowanie do sakramentu małżeństwa w ujęciu pokodeksowego ustawodawstwa synodalnego w Polsce do 2001 roku, PK 47 (2004), nr 1-2, s. 62.
[5] Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 1063.
[6] Familiaris Consortio, nr 66.
[7] Reconciliatio in Penitentiae, nr 16: ,,społeczny jest każdy grzech przeciwko prawom osoby ludzkiej, poczynając od prawa do życia, nie wyłączając prawa nienarodzonych, czy przeciwko nietykalności fizycznej, każdy grzech przeciwko wolności drugiego, zwłaszcza przeciwko najwyższej wolności, jaką jest wolność wyznawania wiary w Boga i wielbienia Go; każdy grzech przeciwko godności i czci bliźniego […]”.
[8] Konferencja Episkopatu Polski, Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele Katolickim, nr 8, AKEP 1 (1998), s. 87.
[9] Por. Lumen Gentium, nr 49.
[10] Papieska Rada ds. Rodziny, Przygotowanie do sakramentu małżeństwa, nr 32.
[11] K. Dullak, Przygotowanie do sakramentu małżeństwa w ujęciu pokodeksowego ustawodawstwa synodalnego w Polsce do 2001 roku, PK 47 (2004), nr 1-2, s. 66.
[12] Familiaris Consortio, nr 66.
[13] Familiaris Consortio, nr 66.
[14] Konferencja Episkopatu Polski, Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele Katolickim, nr 47-48, AKEP 1 (1998), s. 95.
